وضعیت صنعت آلومینیوم ایران در مصاحبه با دکتر اخوان

وضعیت صنعت آلومینیوم ایران در حال حاضر چندان مساعد نیست و این صنعت در مقایسه با کشورهای همسایه بسیار عقب‌تر است. ماهنامه اخبار فلزات برای بررسی وضعیت اشتغال در صنعت آلومینیوم کشور، با مدیرعامل شرکت آلومینیوم ایران (ایرالکو) به گفت‌وگو نشسته است. بهمن اخوان اعتقاد دارد: طی سال‌های اخیر وجود نیروی انسانی مازاد و نیز عدم دسترسی پایدار به مواد اولیه باعث عقب‌ماندگی این صنعت شده است. وی همچنین معتقد است: عدم اجرای درست سیاست‌‌های خصوصی‌سازی و تفکر مدیریت دولتی بر صنایع، موجب زیان‌دهی صنایع شده است

نوشتار پیش رو گزیده ای از مصاحبه دکتر بهمن اخوان مدیرعامل شرکت ایرالکو(آلومینیوم سازی ایران)با اخبار فلزات است:

روند کنونی صنعت آلومینیوم کشور را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
ایران با دارا بودن انرژی فراوان و ارزان، هر سال حدود ۳۵۵ هزار تن آلومینیوم تولید می‌کند و میزان واردات و صادرات نیز به‌ترتیب ۲۵۰ هزار تن و ۱۸۱ هزار تن و نهایتاً میزان مصرف تا پیش از این در حدود ۴۷۶ هزار تن بود. بر اساس بررسی‌های انجام شده، مصرف آلومینیوم در کشور رو به افزایش گذاشت و از ۲۲۳ هزار تن در سال ۱۳۸۵ به حدود ۴۲۳ هزار تن در سال ۱۳۹۵ رسید و این به منزله رشد متوسط سالیانه ۹ درصد است که با این روند، میزان مصرف در سال ۱۴۰۰ به ۶۵۵ هزار تن خواهد رسید. میزان ظرفیت‌سازی صنایع پایین‌دستی در بخش آلومینیوم مانند ورق، تسمه، تیوب، پروفیل، ظروف و سایر بخش‌ها در حدود ۸۰۰ هزار تن در سال است. در حال حاضر حدود ۶ هزار نفر به‌صورت مستقیم و ۱۶ هزار کارخانه و کارگاه با بیش از ۲۵۰ هزار نفر در صنایع وابسته به آلومینیوم اشتغال دارند.

علی‌رغم اینکه ایران دارای مزیت‌های نسبی در تولید آلومینیوم مانند انرژی ارزان و فراوان و دسترسی به آب‌های بین‌المللی است، اما در حال حاضر مجموع ظرفیت تولید آلومینیوم اولیه در ۲ شرکت آلومینیوم ایران و المهدی ـ هرمزال حدود ۴۵۷ هزار تن در سال است که با توجه به روند رو به رشد مصرف ۹ درصدی سالیانه، افزایش ظرفیت ضروری به‌نظر می‌رسد. بدین منظور شرکت‌های آلومینیوم جنوب با ظرفیت ۳۰۰ هزار تن در سال و فاز اول شرکت آلومینای ایران با ظرفیت ۳۵ هزار تن در حال احداث هستند.

چرا با وجود مزیت‌های فراوان صنعت آلومینیوم، ایران از همه کشورهای حوزه خلیج فارس عقب‌تر است؟
طی دهه‌های اخیر، به‌واسطه احداث واحدهای تولید آلومینیوم در مناطق دارای انرژی فراوان و ارزان، استفاده از تکنولوژی‌های مدرن، تشکیل هلدینگ از طریق ادغام چندین شرکت، تعطیلی واحدهای تولیدی با تکنولوژی قدیمی و نیز رشد سریع تولید این فلز در منطقه خلیج فارس و چین باعث کاهش سریع قیمت تمام‌شده آلومینیوم شد. علاوه بر این، رقابت در بازار جهانی آلومینیوم اولیه بر پایه محصول جدید استوار نیست و این سهم عمدتاً از طریق کاهش هزینه‌های تولید به‌ویژه برق مصرفی و آلومینا به‌دست می‌آید. در حال حاضر آلومینا، برق و مواد کربنی ۷۰ درصد از قیمت تمام‌شده آلومینیوم اولیه را در واحدهای تولید آلومینیوم در جهان تشکیل می‌دهند و مابقی صرف هزینه‌های مربوط به نیروی انسانی، مواد کمکی و تعمیرات و نگهداری می‌شود.

علی‌رغم قیمت مناسب شمش آلومینیوم در سال‌های اخیر (به‌جز سال ۲۱۰۶) به‌دلیل انرژی‌بر بودن صنعت آلومینیوم و افزایش بهای انرژی در چند سال اخیر، تغییر مقیاس صرفه در اقتصاد تولید آلومینیوم منجر به کاهش سود واحدهای آلومینیوم در کشورهای پیشرفته شده است. به‌علت ذخایر بزرگ انرژی، اکثر شرکت‌های تولید آلومینیوم تمایل به ایجاد ظرفیت‌های جدید در کشورهایی با انرژی ارزان و به‌خصوص منطقه خاورمیانه دارند. در حال حاضر کشورهای حوزه خلیج فارس با ظرفیت‌سازی ۵ میلیون تنی در سال، برنامه‌های بلندمدتی را در جهت تولید ۱۰ میلیون تن تا سال ۲۰۲۵ در دستور کار خود قرار داده‌اند. توسعه صنعت آلومینیوم در این کشورها عمدتاً به‌دلیل برنامه‌ریزی مناسب جهت کاهش قیمت تولید است که علل اصلی آن شامل دسترسی پایدار و قابل اطمینان و ارزان به منابع آلومینا و مواد کربنی از طریق انعقاد قراردادهای بلندمدت با تولیدکنندگان مواد اولیه، استفاده بهینه از گاز طبیعی، هزینه‌های حمل‌ونقل پایین به‌دلیل جانمایی واحدها کنار آب‌های بین‌المللی، به‌کارگیری تکنولوژی‌های مدرن، ارتقای مداوم پارامترهای تولید، توسعه زیرساخت‌های تولید آلومینیوم از قبیل احداث نیروگاه‌ها و اسکله‌های اختصاصی برای تولید آلومینیوم و پایداری سیاسی و اقتصادی می‌شود. ضمن اینکه عوامل دیگری مانند واگذاری بخشی از سهام به شرکت‌های بزرگ به‌منظور تامین مداوم مواد اولیه با کیفیت و ارزان و همکاری فنی، نرخ‌های پایین برای اخذ وام و لحاظ کردن مقیاس‌های اقتصادی تولید در پایین بودن قیمت تمام‌شده آن‌ها اثرگذار است. شرکت دوبال علی‌رغم واردات مواد اولیه و نیروی انسانی، در سال ۲۰۱۵ پایین‌ترین قیمت تمام‌شده محصول را داشته است.

علی‌رغم اینکه مشکلات عدیده در صنعت آلومینیوم ایران وجود دارد، دارابودن مزیت‌های نسبی مانند انرژی فراوان و ارزان، نیروی انسانی پرشمار و ماهر و دسترسی به آب‌های بین‌المللی، عاملی است که نیاز داخلی این فلز استراتژیک تامین می‌شود. طی چند سال اخیر به‌واسطه افزایش قیمت برق پس از مرحله اول هدفمند کردن یارانه‌ها و تحریم صنعت آلومینوم توسط کشورهای غربی که هزینه‌های خرید مواد اولیه وارداتی (آلومینا و آند) و لوازم یدکی هزینه‌های تولید بالا رفت. به عنوان مثال، مصرف برق به‌ازای تولید هر تن آلومینیوم در مقایسه با دیگر کشورها (میانگین مصرف برق به‌ازای هر تن آلومینیوم در جهان ۱۴ مگاوات و در ایران حدود ۵/۱۶ مگاوات است) را در پی داشته است. بنابراین قیمت تمام‌شده محصول در ایران سریعاً افزایش یافته به‌گونه‌ای که تولید این فلز مقرون‌به‌صرفه نیست. به‌طور مثال در مورد نیروی انسانی مازاد در صنعت آلومینیوم کشور، سرانه تولید هر تن آلومینیوم در جهان حدود ۳۲۰ تن به‌ازای هر نفر است که این میزان در ایرالکو به حدود ۱۴۰ تن می‌رسد. بنابراین بیم آن می‌رود که تولید این فلز استراتژیک و به‌تبع آن اشتغال‌زایی در این صنعت نیز کاهش یابد.

باید عنوان کرد متاسفانه در کشور ما برخی از سیاست‌ها به‌ویژه در زمینه اشتغال به‌درستی اجرا نشده‌اند. در سال‌های ابتدایی پس از انقلاب و بعد از مصادره بسیاری از کارخانه‌ها و واحدهای تولیدی، زمام امور آن‌ها در اختیار دولت و نهادها قرار گرفت و این نهادها نتوانستند کارخانه‌ها را به‌خوبی اداره کنند. در حقیقت عدم خصوصی‌سازی واقعی و نهادینه نشدن تفکر بخش خصوصی، مانع از رشد و شکوفایی این بخش‌ها شد. واقعیت امر آن است که بسیاری از کارخانه‌ها از آن زمان تاکنون، وارد فاز زیان‌دهی شدند. علاوه بر این به‌دلیل تفکر اشتغال‌زایی در صنعت، مازاد نیروی انسانی در کارخانه‌ها به‌وجود آمد. این یعنی کارخانه‌ای که باید تنها با ۵۰۰ نفر اداره شود، به ۲ هزار نفر افزایش یافت. متاسفانه مدیران کشور به فکر خصوصی‌سازی واقعی و واگذاری صنایع به افراد خبره نیفتادند. بنابراین، صنایع بزرگ به‌صورت دولتی اداره شدند و نتیجه آن چیزی جز زیان‌دهی برای آن‌ها به بار نیاورد. در دولت قبل، توسط یک نامه از برخی افراد غیر مسئول، ده‌ها و شاید صدها نفر در شرکت‌های بزرگ استخدام شدند. اما به‌دلیل تبعات اجتماعی شدید و نبود قوانین حمایتی از کارگر و کارفرما، امکان تعدیل نیروی مازاد در شرکت‌های بزرگ تولیدی وجود ندارد.

علاوه بر این موارد، در دولت‌های نهم و دهم بسیاری از نیرو‌های انسانی که به‌صورت پیمانکاری و نه رسمی، در شرکت‌های بزرگ مشغول به‌کار بودند، به یکباره استخدام شدند و در نتیجه تورم شدید نیروی انسانی در این شرکت‌ها به‌وجود آمد. این در حالی است که در کشورهای پیشرفته سیستم مدیریت نیروی انسانی به‌گونه دیگری انجام گرفت که نمونه آن در آلمان شرقی رخ داد. در این کشور صنایع و کارخانه‌ها تنها با قیمت یک مارک به بخش خصوصی واقعی و توانمند واگذار شد. این در حالی است که در واگذاری‌های صنایع در ایران به بخش خصوصی، توانمندی‌ها مد نظر قرار نگرفت و باعث به‌وجود آمدن زیان شد.

همچنین، در دولت پیشین مساله‌ای به‌نام سهام عدالت ایجاد شد. متاسفانه در این مورد نیز به‌جای پرداخت حقوق و مزایا به کارگران و کارکنان شرکت‌ها و کارخانه‌های بزرگ دولتی، سود این کارخانه‌ها میان میلیون‌ها نفر تقسیم شد. در حالی که سود اصلی باید به کارگران و کارخانه‌ها تعلق می‌گرفت. ضمن اینکه به افرادی سهام عدالت اختصاص یافت که هزینه‌ای برای آن پرداخت نکردند.

در حقیقت خصوصی‌سازی انجام شده در کشور، ساختار خصوصی ـ دولتی و یا خصولتی را به‌وجود آورد و بسیاری از شرکت‌های به تامین اجتماعی، صندوق‌های بازنشستگی، سهام عدالت و حتی برخی از بانک‌ها واگذار شد. ضمن اینکه بر مسند این شرکت‌ها مدیران قوی گماشته نشدند تا با تدابیر خود در آن زمان، بتوانند این شرکت‌ها را از ورطه زیان‌دهی خارج کنند. علاوه بر این، به‌دلیل اِعمال نادرست سیاست‌های آزادسازی یارانه، بسیاری از فعالیت‌های عمرانی متوقف شد و بنابراین شرکت‌هایی که با پروژه‌های عمرانی در ارتباط بودند، دچار مشکل شدند. در حقیقت با هزینه ناشی از آزادسازی یارانه‌های این امکان وجود داشت تا نقدینگی واحدهای تولیدی فراهم شود و میزان تولیدات آن‌ها افزایش یابد. بنابراین سوددهی شرکت‌ها افزایش می‌یافت و از محل سوددهی، طرح‌های توسعه‌ای کارخانه‌ها انجام می‌شد.

یارانه‌ها باعث شدند تا صنعت، کشاورزی و سایر بخش‌های تولیدی از ماموریت اصلی خود دور شوند. در حقیقت نقدینگی کشور از خزانه خالی شده بود. در حالی که این نقدینگی باید در اختیار بخش تولید قرار می‌گرفت. به عبارت بهتر، در برخورد با مقوله اقتصاد و تولید نگاه علمی و کارشناسانه انجام نشد.

در حال حاضر چه مولفه‌هایی به بهبود وضعیت اشتغال در صنعت آلومینیوم کشور کمک می‌کنند؟
حل تمامی معضلات اقتصادی تنها با تکیه بر علم اقتصاد امکان‌پذیر است. امروزه کشور ما به عقلانیت رسیده است. چرا که دنیا در حال پیشرفت است و تغییرات تکنولوژی نیز در جهت پیشرفت حرکت می‌کند. بنابراین دیگر نباید به اقتصادهای تاریخ مصرف گذشته توجه کرد. بلکه باید برای پیشرفت و توسعه، با زمان گام برداشت. در صورتی که در تصمیم‌گیری‌های کلان در کشور تاخیر اتفاق بیفتد، زمان بسیاری را برای پیشرفت از دست داده‌ایم و از دنیا عقب خواهیم افتاد.

در همین حال با تعامل مناسب با دنیا و نیز سرمایه‌گذاری می‌توان معضل اشتغال را حل کرد. چرا که در ایران امکانات و پتانسیل‌های بسیاری برای سرمایه‌گذاری و تولید وجود دارد. بسیاری از کشورهای جهان خواهان همکاری و سرمایه‌گذاری در ایران هستند و در حال حاضر با تعاملاتی که از سوی دولت با دیگر کشورها انجام شده، وجهه ایران در دنیا نسبت به قبل بهبود یافته است و دولت یازدهم توانست وجهه ایران را در دنیا ترمیم کند. علاوه بر این، وجود امنیت و تامین آن توسط دستگاه‌های نظامی و انتظامی، ورود سرمایه‌گذاران را تسهیل خواهد کرد. ورود سرمایه به ایران مشکلات بسیاری از صنایع را حل خواهد کرد. چرا که نرخ بهره بانک‌های خارجی کمتر از ۵ درصد است، در حالی که نرخ بهره بانکی در ایران بسیار زیاد است.

در همین حال بسیاری از صنایع کشور به‌دلیل تورم نیروی انسانی در فاز زیان‌دهی قرار داشتند. از این‌رو، پیشنهاد می‌شود که در کنار صنایع بزرگ که دارای مازاد نیروی انسانی هستند، صنایع پایین‌دستی احداث شود و نیروی مازاد به واحدهای جدید انتقال یابند. به‌طور مثال در صنعت آلومینیوم و در شرکت آلومینیوم ایران، هنگامی که صنایع پایین‌دستی احداث شوند، بسیاری از مشکلات ناشی از نیروی مازاد حل خواهند شد. البته احداث صنایع پایین‌دستی نیز به وجود نقدینگی بستگی دارد. در این راستا باید از فعالان صنعت دعوت کرد تا برای سرمایه‌گذاری در صنایع پایین‌دست وارد شوند. همچنین پیشنهاد می‌شود که برای ایجاد اشتغال پایدار به‌ویژه در صنعت آلومینیوم کشور، راهکارهای زیر اجرا شوند:

• انعقاد قراردادهای بلندمدت خرید آلومینا، پترولیوم کُک و آند به‌منظور تامین مواد اولیه ارزان و با کیفیت از طریق تولیدکنندگان اصلی بین‌المللی
• اختصاص یارانه انرژی به‌ویژه برق برای تولید آلومینیوم از سوی دولت
• ارتقای مداوم پارامترهای تولید به‌منظور کاهش هزینه‌های برق مصرفی، مواد اولیه و نیروی انسانی
• به‌کارگیری تکنولوژی‌های مدرن و بهینه‌سازی خطوط تولید فعلی از طریق بهبود تکنولوژی به‌منظور کاهش هزینه‌های تولید و همکاری فنی و اقتصادی واحدهای تولیدکننده و سرمایه‌گذاری‌های مربوط به توسعه این صنعت
• همکاری‌های بلندمدت با تولیدکنندگان اصلی آلومینیوم، آلومینا و آند به‌منظور تامین مواد اولیه با کیفیت، ارزان و همکاری‌های فنی
• ایجاد زیرساخت‌های مورد نیاز شامل احداث نیروگاه و اسکله‌های اختصاصی به‌منظور کاهش هزینه‌های تولید
• احداث کارخانه‌های تولید آلومینا در کنار آب‌های بین‌المللی به‌منظور کاهش هزینه‌های حمل‌ونقل
• همکاری موسسات مالی برای اعطای وام با بهره مناسب جهت سرمایه‌گذاری در این بخش از صنعت
• واگذاری بخشی از سهام کارخانه‌های تولید آلومینیوم اولیه به هلدینگ‌های بین‌المللی صنعت آلومینیوم

برنامه‌های آینده شرکت آلومینیوم ایران در جهت حفظ رقابت‌پذیری و اشتغال چیست؟
شرکت آلومینیوم ایران در جهت باقی ماندن در رقابت و افزایش بهره‌وری در تولید و همچنین حفظ اشتغال پایدار برنامه‌هایی را در نظر گرفته است که از جمله آن‌ها می‌توان به تاکید بر اصل بهره‌وری در تمام زمینه‌های نیروی انسانی، مصرف بهینه انرژی، خرید مرغوب‌ترین مواد اولیه از لحاظ درجه خلوص، بازیافت مداوم و کاهش آلایندگی، رقابت‌پذیری در قیمت تمام‌شده و هزینه حمل‌ونقل اشاره کرد. همچنین اقدامات دیگری نیز در حال انجام است که عبارتند از: لزوم توسعه عمیق در زمینه تحقیق و تولید باکیفیت و قابل رقابت، نوآوری مستمر در این صنعت و در فرآیندهای بعد از تولید، کاهش هزینه‌های سربار غیر ضروری مطابق با استاندارد بین‌المللی، اجرای هر چه سریع‌تر کارخانه آند، توسعه ظرفیت صنعت به‌ویژه در صنایع پایین‌دستی، عرضه کالای تولیدی با کیفیت در بورس به‌صورت عادلانه، تامین سود مناسب برای سرمایه‌گذاران و افزایش سرمایه شرکت و احداث خطوط جدید؛ همچنین ارتقای دانش فنی پرسنل، برنامه‌ریزی طرح توسعه تا یک میلیون تن در استان مرکزی و استفاده از تجهیزات صنایع داخلی جهت تامین نیاز صنعت و منابع داخلی.

منبع:اخبار فلزات